صنایع دستی ایران ( گبه بافی )

گبه بافان بوشهري به خاطر دستمزد‌هاي پايين کم کم از اين حرفه کناره گيري کرده و به شغل‌هاي ديگري روي مي‌آورند.

مديرعامل شرکت تعاوني هنروران پارس در گفتگو با ميراث آريا(chtn)، با بيان اين مطلب گفت: بافت گبه مشکل است و درآمدي که از فروش اين محصولات به دست مي‌آيد بسيار ناچيز است.

سيده سکينه صالحي با اشاره به اينکه قيمت تمامي محصولات هر سال افزايش مي‌يابد، افزود: چند سالي است که قيمت گبه راکد مانده و هنرمندان را با مشکلات بسياري مواجه کرده است.

اين هنرمند ادامه داد: در حال حاضر هنرمندان گبه باف بوشهري بيشتر به صورت سفارشي محصولات خود را توليد مي‌کنند.

وي با بيان اينکه فروش اين محصولات در بوشهر اندک است، تصريح کرد: سهم عمده‌اي از گبه‌هاي بوشهري در نمايشگاه‌هاي بين المللي به فروش مي‌رسد.

اين صنعتگر اضافه کرد: خريداران تهراني ارزش آثار را بهتر درک کرده و گبه‌ها را با قيمت بهتري خريداري مي‌کنند.

صالحي با تأکيد بر اينکه گبه‌ بوشهر با کيفيت‌ترين نوع اين محصول در سطح کشور است، افزود: تار و پود گبه از پشم است و به خاطر بافت خاص آن از استحکام بيشتري برخوردار است.

وي يادآور شد: هنرمندان گبه باف از هيچ طرح خاصي استفاده نمي‌کنند و تمامي نقوش به صورت ذهني از ذهن بافنده تراوش مي‌کند.

مديرعامل شرکت تعاوني هنروران پارس در پايان خاطرنشان کرد: به ندرت پيش مي‌آيد که آثار دو هنرمند گبه باف شبيه به هم باشد و به همين دليل گبه‌هاي موجود تنوع بسياري دارد.

صداي چنگک به آرامي ولي ماهرانه بر خامه گبه فرود مي آيد. زن گبه باف روستايي، رج به رج تار و پود رنگ آميزي شده زيرانداز چشمنواز را با شور و شوق به هم مي تند که با هر گره استادانه، گبه قد مي کشد. گبه نوعي فرش از جنس قالي است، اما رنگ يک دست و ميزان ضخامت و نقوش گاه برجسته آن دلربايي اين دست آفريده هنري بيشتر عشايري - ايلاتي را از قالي مجزا مي سازد.   «گبه» نقش و طرح شيدايي ولي استثنايي دارد. گاه زنان ايلاتي جنوب با بافت «گبه» رنگين کماني از هنر بديع را عرضه مي کنند که در ديدگان شيفته هنردوستان موج تحسين به سان زلال اشک تموجي فريبالي دارد. «گبه»، شاهکار دست آفريده روستايي است که پيچاپيچ انگشتان ظريف و تحسين برانگيز زنان با نبوغ ايلاتي، گاه پرواز مرغان را چنان با مهارت بر قلب «گبه» نقش مي زنند که از هر تابلوي ظريف نقاشي تماشايي تر است. 
دست آفريده هاي افسون کننده 
 «گبه»، زيراندازي هنري است، حيف که زيرپا قرار مي گيرد، بايد اين دست آفريده شوق آميز روستايي را به ديده هاي مشتاق نشان داد... گبه دست آفريده اي از جنس زيراندازهاي مقاوم و استواري است که در قطع معمول قاليچه، توسط زنان هنرآفرين عشايري و ايلات لر و قشقايي با تبحر و نوآوري چشم افسا بافته مي شود. گبه هاي بافته شده توسط زنان ايلات قشقايي و لر نرم و ضخيم تر از فرش است، اما دست آفريده هاي زنان گبه باف عشايري داراي پرزهاي بلند و نقشه هاي بديع و حيران کننده است، که رنگ آميزي آنها دلنشين و گاه بهت آور است.  زنان عشايري و ايلات لر و قشقايي که سراسر عمر و حيات آنان در پهنه هاي چشم نواز کوهستاني، در بطن مرغزاران باشکوه، جويباران و سبزه زاران طبيعت دلگشا و جان پرور مي گذرد، بهره گيري از مناظر افسون کننده طبيعت و رنگ هاي باشکوه و دلفريب کوهپايه هاي حيات بخش در متن زيرانداز گبه شوقي وافر در دوستداران صنايع دستي روستايي و سنتي به جا مي گذارد.  زنان خبره و کارکشته ايلي - عشايري که ساليان متمادي است گبه مي بافند و دست آفريده هاي جذاب آنان اکنون در مغازه هاي فرش فروشي سراسر شهرهاي اروپايي عرضه مي شود، در پديد آوردن ابتکاري و خوش نقش گبه از تعداد پود فزون تري بهره مي گيرند.  چنين گبه هايي داراي شور و حال طبيعت افسون کننده مناظر کوهپايه اي زاگرس هستند اين شيوه را با اين هدف در دستور کار بافت گبه رعايت مي کنند که در نرمي و لطافت گبه تاثير آهن ربايي دارد، ولي تعداد پود برخي گبه ها از سه تا هشت واحد در هر رج متفاوت است و ميزان بلندي پودها نيز گاه تا يک سانتيمتر فراتر مي رود.  گبه هاي مستحکم و استوار ايلي - عشايري در اندازه هاي مختلفي بافته مي شود، ولي سه نوع آن بيشتر رواج دارد که عبارتند از: گبه در مقياس قاليچه و بيشتر در اندازه 1  /  5 در 2 متر و 20 سانتيمتر، گبه پتويي و سرانجام گبه در اندازه قالي.  گبه در مقياس قاليچه که تا پنجاه درصد ميزان بافت سالانه اين نوع زيرانداز ايلي - عشايري ايران زمين را در برمي گيرد داراي پرز و خواب بلند است که تعداد پودهاي آن در هر رج به هشت واحد مي رسد.  زنان و دختران گبه باف ايلي - عشايري، گبه در اندازه قالي هاي بزرگ، بالاي چهار مترمربعي را با درخواست و سفارش قبلي در دست هنرآفرين مي گيرند، چون اين نوع گبه خريدار زيادي ندارد. هرگاه تعداد و شمار رشته هاي پود گبه در هر رج از سه واحد تجاوز نکند اين دستبافت با پرزهاي بلند را «قالي گبه» مي نامند.  گبه پتويي، نرم و لطيف است و افراد خانوارهاي ايلي - عشايري وقتي نيمي از سال را در نواحي ييلاقي به سر مي آورند، از اين وسيله در خواب به عنوان پتو استفاده مي کنند. گبه هاي لطيف پتويي به دليل بهره بردن از پود فراوان، نرمي مخصوص دارند و خواب پرز و پودهاي اضافه آن از ظرافت بيشتري برخوردار است.  زنان و دختران بافنده گبه هاي پتويي بايد شکيبايي خاص را با ظريف بافي درآميزند و گاه حوصله در کار را چنان فزون سازند که 14 پود شگفتي ساز را ماهرانه در کنار هم نقش زنند که يک رج گبه پتويي را در برگيرد. اين گونه بافت نياز به مهارت فراوان دارد.
شوق فراگيري 
صنايع دستي روستايي، ايلي - عشايري در مجموع به عنوان دست آفريده هاي ملي به جهت بهره بردن از ارزش هاي اصيل و سنتي و هنري و فرهنگي آن از گذشته هاي دور تا به امروز در بين زنان ماهر بافنده و مردم ميهن ما داراي جايگاه والايي است.  سهولت در تهيه مواد اوليه طبيعي دست آفريده هاي روستايي، ايلي - عشايري به خصوص گبه هاي چشم نواز در آبادي ها و متن ييلاق و قشلاق و ابزارهاي سنتي و محلي بافت زيراندازها، شرايط مناسبي را براي شوق فراگيري پديد آوردن دستبافته هاي هنري به وجود آورده است.  از سوي ديگر نداشتن پيچيدگي در توليد اين گونه دست آفريده ها موجب گرديده است که درحال حاضر خانوارهاي کثيري در روستاها و مناطق دورافتاده و کوهستاني ايلي - عشايري براي توليد چنين دستبافته ها تلاش درخوري را به کار بندند.  وسايل و ابزار مورد نياز براي بافت گبه عبارتند از: دار مخصوص گبه بافي، چنگک، قيچي، شانه کوب فلزي و چاقو. در اين ميان مهمترين و اصلي ترين وسيله همان دار گبه بافي است. زنان و دختران ماهر گبه باف، دار گبه را در اندازه هاي مختلف سفارش داده شده، به صورت افقي و برروي سطح کف محل بافت قرار مي دهند. دار گبه در مناطق روستايي بيشتر از جنس فلز بوده ولي در نقاط ايلي - عشايري به علت وفور درختان ستبر، دار گبه را از چوب مي تراشند.  اکثر بافندگان گبه در بخش هاي گوناگون عشايري کار ظريف دست آفريده گبه را بدون طرح و يا نقشه هاي از پيش تهيه شده به انجام مي رسانند. بعضي دختران عشايري که مهارت چنداني در پديدآوردن گبه ندارند، معمولا براي شروع کار گبه بافته شده اي را در مقابل ديدگان خود قرار مي دهند که در محل به اين شيوه «دستور» مي گويند. ولي مادران و مادربزرگ هاي باتجربه در مناطق ايلي - عشايري نيازي به طرح دستوري ندارند. آنان بافنده هاي قابلي هستند که ضمن بهره گيري از مناظر شيفته کننده طبيعت افسون گر، از سليقه هاي جذاب، تنوع جذاب رنگ هاي سحرآميز و نوآوري براي شکل دادن به تار و پود گبه استفاده مي کنند.  همين نگاه ها در هنگام بافت و انتخاب رنگ ها، ترکيب بندي افسون کننده پرزها با تار و پود گبه سبب مي شود دست آفريده هايي پديد آيد که داراي ويژگي هاي بسيار بوده و متفاوت با نمونه هاي قبلي ظاهر شود. چنين گبه هايي که هميشه با تنوع رنگ ها و نوآوري مستمر همراه بوده در بازارهاي ملي و بين المللي به خصوص در نمايشگاه هاي دست آفريده هاي خاوردور و کشورهاي اروپايي درخششي پرفروغ و ماندگار داشته باشد.
دست آفريده هاي خلاق و رويايي 
براي تار و پود بافت شکيل و جذاب گبه از نخ پنبه اي طبيعي و نخ پنبه اي مخلوط با موي بز استفاده مي شود.  زنان و دختران ماهر بافنده براي پود گبه هاي خوش نقش از پشم گوسفندان بهره مي گيرند و با دستان هنرمند خود اين پشم رمه هاي کوهستاني را مي ريسند و براي بافت گبه آماده مي کنند. مرغوب ترين پشم براي بافت انواع قالي و گبه هاي خوشرنگ، پشم دامنه هاي انتهايي کوهپايه هاي زاگرس در فراز استان فارس است که لطافت و استحکام آن زبانزد خاص و عام است.  تعداد نخ هاي پود گبه به کار رفته در هر رج اين دست آفريده هنري و چشم افسا که داراي ساختاري درشت است از سه تا هشت واحد و در انواع ريزتر گبه هاي نوع ظريف پتويي با مهارت فوق العاده حتي تا 14 پود در تغيير است. گبه براي عرضه در بازارهاي ملي و بين المللي در اندازه هاي عرض يک متر و بيست تا طول 2 متر و حداکثر 2 متر و 50 سانتيمتر بافته مي شود. براي پديد آوردن يک گبه خوشرنگ در اندازه 2 متر و 20 سانتيمتر طول با عرض 1  /  5 متر بافندگان ماهر قشقايي و دختران و زنان بختياري حدود هشت کيلوگرم پشم حلاجي شده گوسفند و تقريبا سه کيلوگرم موي بز را به هم مي آميزند.  دست آفريده هاي خلاق و رويايي گبه معمولا در اصطلاح بافندگان درشت بافت است و بلنداي پود گبه دست کم تا يک سانتيمتر مي رسد. البته بعضي مصرف کنندگان به تجار اروپايي و يا بازرگانان خاوردور سفارش هاي خاص از نظر طول و عرض، نحوه رنگ آميزي و نقش هاي ويژه ارائه مي دهند که ممکن است اين اندازه ها تغيير کند.  هنرمند خالق و چيره دست گبه با چهره و سيمايي برخاسته از روايت هاي ايلي و مضامين طبيعي و حتي بيان حالات روحي خانوارهاي هميشه پراکنده در پهنه هاي کوهستاني، کنار آبشارهاي مصفا و سبزه زاران دشت و کوهپايه ها مي کوشد در بوم گبه، اين واقعيت هاي روحاني را تجسم بخشد.  طرح ها و نقوش طبيعي گبه به گونه اي با افکار و حالات روحي و رواني پديدآورندگان اين نوع دستبافته هاي هنري هماهنگي دارد. بسياري از نقوش چشم افسا و افسانه اي گبه هاي پديد آمده در خانوارهاي ايلي - عشايري چنين است. نقوش دلربا و انعکاس يافته در پهنه طبيعت سرگشته کوهستاني در متن گبه مشاهده مي شود، اما طراحي در قالي به گونه اي است که بافنده در چارچوب طرح دستوري که در مقابل ديدگان خود دارد کار مي کند، ولي پديدآورنده هنرمند گبه به سان يک موسيقيدان ماهر و دلنواز، با دست هاي باز بافت اين دست آفريده هنري را ادامه مي دهد. بايد گفت که نقش هاي جان گرفته بر متن گبه خودجوش است. اين نقوش چنان با سادگي و حتي بياني زلال و شفاف و آهنگين بر عرصه گبه مي نشيند که هارموني روح نواز چنين نقش هاي طبيعي و ماهر اصالت گبه هاي ايلي - عشايري را فرياد مي کند.

حکايت غم انگيز ترنج ايرانش

طرح‌ها و نقش‌هاي گبه‌هاي بوشهر ديگر اصالت ديرين را ندارند و بر اساس سليقه خريداران شکل مي‌گيرند.

هنرمند گبه‌باف بوشهري در گفت‌وگو با ميراث آريا (chtn) اظهار داشت: در گذشته گبه‌بافان بوشهري با الهام گرفتن از طبيعت نقش بز، پرنده و درخت را روي قالي و گبه مي‌انداختند.

«سميه اعلايي» با اشاره به اين که اغلب سفارش‌دهندگان، طرح‌ها را پيش از بافت انتخاب مي‌کنند، گفت: با اين کار خلاقيت و ابتکار از هنرمندان دور مي‌شود.

وي تصريح کرد: بافت گبه از ديرباز در ميان عشاير و روستاييان بوشهر رواج داشته و هنوز هم بسياري از دختران نوجوان و جوان اين هنر را از مادر و مادربزرگشان فرا مي‌گيرند.

اين صنعتگر برجسته با بيان اين که به صورت دستمزدي کار مي‌کند، تاکيد کرد: با اين کار درآمد چنداني نصيب من نمي‌شود، ولي نگران بازار فروش آثارم نيستم.

وي با بيان اين که گبه‌بافي در بوشهر از قدمت بسياري برخوردار است، يادآور شد: گبه‌هاي بوشهر در نمايشگاه‌هاي صنايع دستي با استقبال خريداران مواجه مي‌شوند.

اعلايي در گفت‌وگو با ميراث آريا خاطرنشان کرد: در سال‌هاي اخير اقدامات بي‌نظيري براي حمايت از هنرمندان اين رشته انجام شده است.

یکی از صنایع و هنرهای دستی میلاجرد گبه بافی می باشد که شهرت و قدمت زیادی دارد در سالهای اخیر این هنر در حال فراموشی بود که با همت کانون فرهنگی و اجتماعی بانوان میلاجرد در حال احیاء می باشد و کلاسهایی به همین منظور در کانون دایر گردیده تا بانوان  را با این هنر اصیل میلاجرد آشتی دهند . خوشبختانه استقبال خوبی از این کلاسها شده است و بانوان میلاجرد که با هنر قالی بافی غریبه نیستند به سوی گبه بافی هم روی آورده اند.

گبه نوعی قالی گره بافته است با پرز بسیار بلند و پود فراوان . در گبه استفاده از خطوط و نقوش لازمه کار بوده اشکال هندسی از انسان ها ، پرندگان ، حیوانات ، گیاهان و درختان از مشخصه های اصلی گبه به شمار می رود .   

 زمينه ي گبه هاي توليدي مناطق مختلف ايران اکثرا داراي رنگ‌هاي روشن‌ نظ‌ير سفيد، کرم‌يا شيري است‌ و نقوش به‌ رنگ‌هاي مشکي، قهوه يي‌، حنايي‌ و... ميباشد. گبه با کمک دارهاي‌قاليبافي‌ افقي و به‌ شيوه ي قالي‌ بافته ميشود و بافندگان براي ايجاد نقوش بر روي‌‌فرآورده‌هاي خود در حين بافت‌ از نقشه استفاده‌ نميکنند و اکثرا به‌ طور ذهني به‌ اين‌ کار‌ميپردازند و بيشتر آنان يک‌ يا چند طرح خاص را در ذهن‌ داشته و در بافت‌ آن داراي مهارت‌ ‌هستند و لي‌ به‌ طور کلي نقش اصلي گبه هاي ايراني‌ را يک‌ مربع‌ مستطيل و يک‌ رديف‌ لوزي‌‌در وسط‌ آن تشکيل مي‌دهد که‌ رئوس هر يک‌ از لوزي‌ها، به‌ رئوس لوزي‌هاي ديگر متصل‌است‌ و در اصطلاح محلي کم‌ ناميده ميشود و علاوه‌ بر اين‌، استفاده‌ از نقوش بوته‌ جقه و‌گلهاي مختلف به‌ طريقه ي هندسي‌ نيز جاي خاصي در گبه هاي توليدي توسط‌ عشاير،‌روستانشينان و بافندگان شهري مناطق پيش گفته دارد و در مجموع مي‌توان گفت وجه‌‌مشترک تمامي‌ گبه هاي ايراني‌، گونه‌ يي‌ نقش پردازي‌ سنتي است‌ که‌ طي هزاران سال‌پرورش‌ يافته و نيز صور هندسي‌ و نگاره‌هاي پرندگان و حيوانات زمينه که‌ ممکن است‌‌مرکب‌ باشد از رديف‌ صور هندسي‌ يا انواع گل‌ (چيزي شبيه نقوش فرشهاي ترکمني) يا‌مانند دستبافهاي قشقايي‌ راه راه باشد، با يک‌ تا سه‌ ترنج‌ در هر گوشه‌. گاهي‌ نيز ممکن‌است‌ زمينه ي مرکزي منقسم به‌ چند مربع‌ و يا بر حسب روش‌ ديرينه و باور داشت‌هاي‌ذهني هر هنرمند مرکب‌ از رديف‌هاي بوته‌ جقه باشد و هر چند نگفته پيداست‌ که‌ هر يک‌ از ‌نقوش رايج‌ در گبه بافي‌ قرن هاست‌ به‌ ايل‌ يا منطقه يي‌ خاص منسوب است‌، ولي‌ از ذکر اين‌ ‌نکته نيز نبايد گذشت‌ که‌: هم‌ عشاير و هم‌ روستانشينان از گروه‌هاي همسايه‌ ي خود و نيز‌گروه‌ هايي‌ که‌ به‌ هر مناسبت به‌ ايل‌ يا روستاي آنها منضم شده تاثير گرفته اند و به‌ همان‌نسبت نيز بر آنان تاثير گذاشته اند و اين‌ تبادل‌ و تحول قرن هاست‌ دوام داشته و در نهايت‌‌نيز منجر به‌ پيدايش‌ نقوش دورگه‌ ي بسيار زيادي‌ شده که‌ در حد خود پذيرفتني و برخوردار ‌از نوعي‌ ارزش‌ هنري ويژه است‌.

 گبه در اندازه‌هاي مختلف بافته ميشود و براي بافت‌ هر تخته ي 200 - 100 سانتي متري آن‌همکاري‌ يک‌ ماهه‌ ي دو بافنده با روزي‌ شش‌ ساعت‌ کار الزامي‌ است‌. بافت‌ گبه، همان گونه‌‌که گفته شد با بهره گيري از پشمهاي خود رنگ‌ انجام ميشود ولي‌ گاهي‌ بافندگان براي‌شفافيت بخشيدن به‌ مواد اوليه مصرفي‌ شان بر روي‌ پشمهاي سفيد، شکري و کرم عمليات‌سفيد گري و بر روي‌ پشمهاي قهوه يي‌ و مشکي نيز عمليات رنگرزي‌ انجام مي‌دهند و به‌‌وسيله ي پوست‌ ميوه ي بلوط که‌ در اصطلاح محلي جفت ناميده ميشود، نوعي‌ رنگ‌ قهوه يي‌‌متمايل‌ به‌ حنايي‌ و با کمک پوست‌ انار، زاج و رنگ‌ آهن‌ رنگ‌ مشکي شفافي‌ به‌ وجود مي‌آورند.

مشخصات یک گبه مرغوب

نقش های گبه

• نقش دو لوزی سماور
• نقش وسط چنگ
• ماه و آفتاب
• نقش حسین خانی
• نقش کنگره‌ای
• چنگ
• قلیونی (محل اتصال دو لوزی را قلیونی می‌گویند)
• نقش چنار
• بغل خوسی
• نقش ساده شده حیوان مانند نقش آهو که به آن شکال می‌گویند . 

• ناظم
• گل حاشیه و چهار شاخه
• سراب
• نقش بلبل
• نقش تجریهٔ حیوان
• نقش کبک روی کوه
• نقوش شطرنجی